Парчам яке аз рамзҳои муҳими ҳувият, соҳибистиқлолӣ ва давлатдории ҳар миллат ба шумор меравад.

Дар забони форсӣ–тоҷикӣ калимаи «парчам» бо чандин вожаи ҳаммаъно ба кор меравад. Вожаҳои асосӣ инҳоянд:

  1. Парчам – вожаи аслӣ ва умумӣ (форсӣ-тоҷикӣ)
  2. Дирафш – парчами бостонӣ, рамзӣ, шоҳӣ (форсии миёна)
  3. Алам – парчами давлатӣ ё ҷангӣ (арабӣ-тоҷикӣ)
  4. Байрақ – парчами ҳарбӣ, ҷангӣ (туркӣ-тоҷикӣ)
  5. Ливо – парчами гурӯҳӣ ва динӣ (арабӣ-тоҷикӣ)
  6. Роят – парчами давлатӣ ва ҷангӣ (арабӣ- тоҷикӣ)

Барои халқи тоҷик, ки таърихи чандҳазорсолаи давлатдорӣ дорад, падидаи парчамдорӣ танҳо як нишонаи сиёсӣ набуда, балки таҷассумгари арзишҳои маънавӣ, фарҳангӣ ва таърихии миллат мебошад. Аз замони ориёӣ то даврони муосир, парчам барои тоҷикон рамзи ваҳдат, шуҷоат, озодӣ ва шукӯҳи давлатдории миллӣ буда, ҷойгоҳи хос дар шуури таърихии мардум пайдо кардааст. Давраҳои парчамдорӣ дар сарзамини тоҷикон чунин мебошанд:

1.Парчамдорӣ дар замонҳои қадим дар сарзаминҳои тоҷикон

Тадқиқи манбаъҳои таърихӣ нишон медиҳад, ки падидаи парчамдорӣ дар миёни ориёиёни бостон решаҳои амиқ дорад. Дар «Авесто» – китоби муқаддаси ориёӣ – аз рамзҳое ёд мешавад, ки бо нур, оташ ва офтоб пайванд дошта, ҳанӯз дар он давраҳо ҳамчун аломати давлатдорӣ ва муқаддасот истифода мешуданд. Дар асрҳои VI–IV то милод, дар давлати Ҳахоманишиён, парчамҳо бо рамзҳои шоҳин ва офтоб оро ёфта буданд. Ин рамзҳо на танҳо нишонаи қудрати шоҳӣ, балки аломати ҳимояи илоҳӣ ба шумор мерафтанд. Дар давлатҳои Кӯшониён ва Сосониён, парчам шакли расмии давлатдорӣ гирифт ва ба унвони рамзи умумимиллӣ истифода мешуд.

Парчами маъруфи «Дирафши Ковиён», ки аз матои бунафш бо ҷавоҳироти тиллоӣ дӯхта шуда буд, дар давраи Сосониён рамзи шукӯҳи миллӣ ва муқовимат бар зидди зулм гардид. Дар «Шоҳнома»-и Абулқосими Фирдавсӣ ин парчам ҳамчун рамзи озодихоҳии мардуми ориёӣ ва нишони иттиҳоди миллӣ зикр ёфтааст.

2.Парчамдорӣ дар давраи ислом дар сарзаминҳои тоҷикон

Бо густариши ислом ва ташаккули давлатҳои миллӣ, аз ҷумла давлати Сомониён (асрҳои IX–X), парчамдорӣ шакли нави миллӣ ва динӣ пайдо кард. Парчами Сомониён аз се ранг — сафед, зард ва сиёҳ — иборат буда, нишони ваҳдат, озодӣ ва худшиносии миллӣ маҳсуб мешуд. Ин давра оғози эҳёи рамзҳои миллӣ ва мазҳабии тоҷикон баъди асрҳои тӯлонии истилову бесарусомонӣ ба ҳисоб меравад.

Баъд аз Сомониён, дар замони Ғазнавиён, Темуриён ва Аморати Бухоро низ парчам мавҷуд буд, ки вобаста ба сиёсати давлатӣ ва динии замон шаклҳои гуногун гирифт. Дар ин марҳилаҳо парчам бештар бо рамзҳои сабз (нишони ислом), тоҷ (нишони шоҳигарӣ) ва ситора (нишони нур ва ҳидоят) оро мешуд.

Парчамҳо дар ин давра на танҳо дар майдонҳои ҷанг, балки дар идораҳои давлатӣ, дарборҳо ва маросимҳои миллӣ истифода мегардиданд, ки далели идомаи суннати қадимии парчамдорӣ дар миёни тоҷикон аст.

3.Парчамдорӣ дар давраи шӯравӣ

Бо таъсиси Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон (ҶШСТ) соли 1929, парчами давлатӣ шакли сиёсӣ ва идеологӣ гирифт. Дар парчамҳои он давра рамзҳои коммунистӣ — болғаву дос, ситораи сурх ва шиорҳои шӯравӣ ҷой доштанд. Аммо дар тарҳи парчами соли 1953 ранги сабз (нишони табиат ва замини тоҷикон) ва ранги сурх (рамзи шуҷоат ва меҳнат) низ ҷой дода шуданд, ки робитаи рамзӣ бо фарҳанги миллии тоҷиконро нигоҳ медошт.

4.Парчамдорӣ дар давраи истиқлолият

Баъди эълони истиқлолияти давлатӣ (9 сентябри соли 1991) зарурати таъсиси рамзҳои миллии нав ба миён омад. 24 ноябри соли 1992 дар Иҷлосияи XVI Шӯрои Олӣ, Парчами давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул гардид. Он аз се рахи уфуқии сурх, сафед ва сабз иборат буда, дар маркази рахи сафед тоҷ ва ҳафт ситора ҷой доранд. Ранги сурх — рамзи истиқлолият ва шуҷоат; сафед — рамзи покӣ, адолат ва ваҳдат; сабз — рамзи табиат, кишоварзӣ ва ҳаёт; Тоҷ ва ҳафт ситора — рамзи давлатдорӣ, бахт ва саодати миллати тоҷик.

Асоси ҳуқуқӣ барои Парчами давлатӣ дар қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон чунин мебошад:

  1. Дар асоси моддаи 3-и Конститутсия — Парчам дар баробари Нишон ва Суруди миллӣ ба рамзҳои давлатӣ шомил мешавад.
  2. Дар асоси моддаи 11-и Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи рамзҳои давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон» Парчам дар баробари Нишон ва Суруди миллӣ яке аз рамзҳои давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон буда, ҳифз ва эҳтироми он, ифтихори миллӣ ҳар як шаҳрванди Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Дар асоси модаи 5 ва 6 қонуни мазкур бошад, тартиби афрохтан ва ҷойгиркунии тасвири Парчами давлатӣ пурра инъикос ёфтааст.
  3. Дар асоси моддаи 2-и Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи рӯзҳои ид» 24-ноябр рӯзи Парчами давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон эътироф карда шудааст.
  4. Дар асоси моддаи 342-и Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои таҳқир кардани Парчам (рамзи давлатӣ), ҷарима ба андозаи то панҷсад нишондиҳанда барои ҳисобҳо ё бо маҳдуд кардани озодӣ ба мӯҳлати то ду сол ё маҳрум сохтан аз озодӣ ба мӯҳлати то як сол ҷазо дода мешавад.
  5. Дар асоси моддаи 483 (1)-и Кодекси ҳуқуқвайронкунии маъмурӣ Ҷумҳурии Тоҷикистон барои риоя накардани талаботи қонунгузорӣ дар бораи рамзҳои давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон (Парчам) ҳангоми набудани аломатҳои таркиби ҷиноят, ба шахсони воқеӣ ба андозаи аз ду то панҷ, ба шахсони мансабдор аз даҳ то бист ва ба шахсони ҳуқуқӣ аз бист то сӣ нишондиҳанда барои ҳисобҳо ҷарима таъин карда мешавад.

Ин парчам на танҳо рамзи давлати нав, балки идомаи мантиқии суннатҳои ҳазорсолаи парчамдорӣ дар таърихи тоҷикон аст.

Хулоса, парчамдорӣ ҳамчун падидаи фарҳангӣ ва сиёсӣ дар таърихи халқи тоҷик решаҳои амиқи таърихӣ дорад. Аз «Дирафши Ковиён»-и давраи ориёӣ то парчами давлатии имрӯзаи Тоҷикистон, ин суннат ифодаи ифтихор, ваҳдат ва худшиносии миллӣ мебошад. Парчам ҳамеша барои тоҷикон на танҳо рамзи давлатдорӣ, балки нишонаи маънавият, озодӣ ва шарафи инсонӣ будааст. Таҳлили таърихии падидаи парчамдорӣ нишон медиҳад, ки ин анъана ба ҳайси ҷузъи муҳими фарҳанги миллии тоҷикон, нақши муассир дар ташаккули ҳувияти миллӣ ва тафаккури давлатдорӣ доштааст.

Муаллими калони кафедраи фанҳои ҷомеашиносӣ

Кенҷаев Ҳ.Н